Kreatywna.pl Gazeta Kreatywna
Podobne artykuły
Tydzień noblowski 2025 rozpoczął się w poniedziałek, 6 października. Ogłoszono już laureatów w dziedzinach medycyny, fizyki i chemii. Natomiast w czwartek, 9 października o godzinie 13:00, Akademia Szwedzka ogłosi nazwisko laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. To właśnie ta kategoria od dekad wzbudza najwięcej emocji, kontrowersji i literackich debat.
„Niepisana zasada” – czas na mężczyznę?
W ostatnich latach obserwatorzy zwracają uwagę na nieoficjalną tendencję Akademii Szwedzkiej – przyznawanie nagrody naprzemiennie kobietom i mężczyznom. W 2024 roku laureatką została Han Kang z Korei Południowej, autorka Wegetarianki, więc według tej logiki w 2025 roku Nobel powinien trafić do pisarza.
Choć ta „noblowska matematyka” często zawodzi, bukmacherzy i krytycy właśnie wśród mężczyzn widzą w tym roku największe szanse na wygraną.
Bukmacherskie typy: od Krasznahorkaiego po Murnane’a
Według notowań firm Ladbrokes i Coral, na szczycie listy tegorocznych faworytów znajduje się László Krasznahorkai, węgierski autor Szatańskiego tanga i Melancholii sprzeciwu. Jego proza, znana z długich, meandrujących zdań i metafizycznego tonu, od lat inspiruje reżysera Béli Tarra. W 2025 roku Krasznahorkai pozostaje jednym z najbardziej konsekwentnych i oryginalnych autorów współczesnej Europy Środkowej.
Tuż za nim w rankingach plasuje się Gerald Murnane z Australii – pisarz nazywany przez The New York Timesa „największym żyjącym pisarzem anglojęzycznym, o którym większość ludzi nigdy nie słyszała”. W Polsce jego debiut translatorski, Równiny z 1982 roku, ukazał się dopiero miesiąc temu nakładem Wydawnictwa Czarne. Murnane opisuje w swoich książkach pamięć, krajobraz i duchowe pejzaże Australii, unikając jakiegokolwiek medialnego rozgłosu.
Pisarze z Azji i Ameryki – od Rushdiego po Can Xue
Wysoko notowany jest również Amitav Ghosh, indyjski prozaik i autor Szklanego pałacu oraz Żarłocznego przypływu. Jeśli zdobyłby Nobla, byłby to pierwszy laureat z Indii od czasów Rabindranatha Tagore’a (1913).
Wśród nazwisk powracających w rankingach znajduje się także Salman Rushdie, który od lat pozostaje symbolem literackiej odwagi i walki o wolność słowa. Po wydaniu Szatańskich wersetów został obłożony fatwą, a w 2022 roku przeżył zamach w Nowym Jorku, w wyniku którego stracił oko. Dziś krytycy zgodnie przyznają, że Rushdie dawno już zasłużył na Nobla – nie tylko jako pisarz, ale jako obrońca wolności literatury.
Nie można też pominąć nazwiska Can Xue, 73-letniej pisarki z Chin, której eksperymentalna, surrealistyczna proza cieszy się uznaniem na świecie, choć w ojczyźnie bywa krytykowana. Jej twórczość, dwukrotnie nominowana do Międzynarodowego Bookera, jest już znana także w Polsce – za sprawą przekładów Ulicy Żółtego Błota i Tajemniczego pociągu.
Europejscy wizjonerzy: Cărtărescu, Pynchon i Carson
Wysoko na listach bukmacherów pojawia się również Mircea Cărtărescu, rumuński prozaik i poeta, autor Nostalgii i monumentalnego Solenoidu, który ukaże się w Polsce w 2026 roku. Jego literatura – pełna halucynacyjnych obrazów i filozoficznych refleksji – bywa określana mianem „metafizycznego labiryntu”.
Nie brakuje też „stałych bywalców” noblowskich zakładów: Haruki Murakami, Thomas Pynchon i Anne Carson od lat figurują w typowaniach, choć każdy z nich reprezentuje zupełnie inną wrażliwość literacką – od japońskiego realizmu magicznego po filozoficzną poezję klasyczną.
Akademia Szwedzka i jej nieprzewidywalność
Warto pamiętać, że Akademia Szwedzka często kieruje się własną logiką, chętnie zaskakując świat wyborami mniej oczywistymi. Wystarczy przypomnieć Abdulrazaka Gurnaha (2021) czy poetkę Louise Glück (2020) – nazwiska, które jeszcze dzień przed werdyktem pozostawały nieznane szerokiej publiczności. Akademia wielokrotnie podkreślała, że jej celem jest „poszerzanie mapy literatury światowej”, a nie nagradzanie medialnych ikon.
Wśród mniej znanych kandydatów wymienia się w tym roku m.in. Salima Barakata (pisarza kurdyjskiego tworzącego w Szwecji) czy Ngũgĩ wa Thiong’o z Kenii, który jako jeden z nielicznych tworzy w języku gikuyu – decyzję tę tłumaczy pragnieniem „dekolonizacji literatury”.
Polskie akcenty – Hanna Krall wśród faworytów
Wśród tegorocznych kandydatów wymieniana jest również Hanna Krall, ikona polskiego reportażu i literatury faktu. Autorka Zdążyć przed Panem Bogiem i Białej Marii od dekad tworzy literaturę o pamięci, winie i ocalałych. Jej nominacja byłaby symbolicznym hołdem dla całego nurtu literatury non-fiction, który Polska wprowadziła na światowy poziom.
Gdyby Krall zdobyła Nobla, byłby to szósty literacki Nobel dla Polski, po Sienkiewiczu (1905), Reymoncie (1924), Miłoszu (1980), Szymborskiej (1996) i Tokarczuk (2019).
Jak wybiera się noblistę?
Literacka Nagroda Nobla przyznawana jest od 1901 roku przez Akademię Szwedzką, w skład której wchodzi 18 członków – pisarzy, poetów, językoznawców i historyków. Nad wyborem laureata pracuje Komitet Noblowski, liczący obecnie sześć osób, w tym: Andersa Olssona (przewodniczącego), Matsa Malma (sekretarza Akademii) oraz pisarki Ellen Mattson, Anne Swärd i Annę-Karin Palm.
Każdego roku kandydatów mogą zgłaszać członkowie Akademii, laureaci z poprzednich lat, profesorowie literatury i przewodniczący stowarzyszeń literackich. Lista nominacji objęta jest tajemnicą przez 50 lat.
Kto otrzyma Literackiego Nobla 2025?
Wśród tegorocznych kandydatów najwięcej wskazuje na zwycięstwo László Krasznahorkaiego – węgierskiego pisarza znanego z powieści Szatańskie tango i Melancholia sprzeciwu. Od lat uchodzi on za jednego z najwybitniejszych prozaików europejskich, a jego twórczość – gęsta, apokaliptyczna, pełna długich zdań i filozoficznej refleksji – idealnie wpisuje się w estetykę, którą Akademia Szwedzka zwykła nagradzać. Krasznahorkai tworzy literaturę ostatecznych pytań: o sens istnienia, rozpadu i duchowego trwania człowieka w świecie po katastrofie. W notowaniach bukmacherskich zajmuje pierwsze miejsce, dzieląc pozycję faworyta z chińską pisarką Can Xue, jednak to właśnie jego nazwisko wydaje się w tym roku najbliższe noblowskiej decyzji – łączy europejską tradycję z nowoczesną, bezkompromisową wizją literatury.
Choć bukmacherzy wskazują Krasznahorkaiego, Murnane’a i Cărtărescu jako głównych faworytów, werdykt Akademii Szwedzkiej pozostaje całkowicie nieprzewidywalny. Jak co roku, decyzja ogłoszona w czwartek po południu może odmienić życie pisarza, a także na nowo ustawić perspektywy dyskusji o tym, czym dziś jest literatura.
REdpo
